سازه های آبی شوشتر
قدمت سازه های آبی تاریخی شوشتر که ترکیبی از سیزده اثر دست ساز مانند پل ها، آسیاب ها، سدها، آبشارها، کانال ها و تونل های عظیم است به دوره هخامنشیان و ساسانیان باز می‌گردد. این بناها که در نزدیکی یکدیگر در حومه شوشتر قرار دارند که در سی و سومین اجلاس سران سازمان ملل در سال 2009 به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
شوشتر شهری در جنوب غربی ایران در 90 کیلومتری شمال اهواز است. در بیشتر دوره های تاریخی از دوره ساسانی تا اوایل دوره پهلوی، این شهر مرکز استان خوزستان بوده است. شهر شوشتر بیشتر شهرت خود را مدیون سیستم آبرسانی باستانی است که در آن واقع شده است. این سازه آبی که از آثار منحصر به فرد دوره هخامنشی است اطلاعات و آمار خوبی از ایران باستان در اختیار ما قرار می دهد. همچنین این اثر با توجه به زمان ساخت و دوره ساخت آن یکی از شاهکارهای فنی و مهندسی جهان است.
تاریخچه سازه های آبی شوشتر
اگر بخواهیم یکی از بهترین جاهای دیدنی خوزستان اشاره کنیم، سازه های آّی شوشتر یک یاز آنها می‌باشد. ساخت اولیه این مجموعه به قرن پنجم هخامنشی و سلطنت داریوش بزرگ برمی گردد، اما بیشتر ساخت آن در دوره ساسانی و با هدف استفاده بهینه از آب و تصفیه آن با روش های قدیمی بوده است. سازه های آبی شوشتر مجموعه ای از پل ها، برکه ها، سدها، کانال ها و تونل ها است. حتی این مکان به عنوان بزرگترین مجتمع صنعتی قبل از انقلاب صنعتی به شمار می رود.
قدیمی ترین آثار کشف شده در این منطقه به دوران پارینه سنگی و پیش از تاریخ باز می گردد. با توجه به قرار گرفتن رودخانه کارون در مجاورت شهر شوشتر، موقعیت و شرایط ایده آل برای زندگی در این مکان فراهم شده بود و اقوام مختلف نیز تمایل به اقامت در این مکان داشتند. بر اساس اسناد به دست آمده، شهر شوشتر در دوره عیلامی به دلیل مجاورت با معبد چغازنبیل از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.
در زمان اردشیر اول این شهر بازسازی شد و به جزیره ای در آب تبدیل شد که اهمیت ساخت مجموعه عظیمی از سازه های آبی در شوشتر را بیشتر کرد. با ساخت این مجموعه چهره شهر دگرگون شد که البته سنگ بنای اولیه آن توسط داریوش بزرگ گذاشته شد که در این دوران به پیشرفت چشمگیری دست یافت.
شهر شوشتر در دوره اشکانیان به عنوان پایتخت حاکمان محلی خوزستان انتخاب شد و در دوره ساسانی یکی از مراکز مهم خوزستان بود.
این شهر در زمان شاپور ساسانی به اوج شهرت رسید و در باشکوه ترین دوره تاریخی خود قرار داشت. در حال حاضر از شهر شوشتر به عنوان موزه ابنیه و بناها یاد می شود و به همین دلیل از آن به عنوان شهری منحصر به فرد در جهان یاد می شود.
نحوه عملکرد سیستم سازه آبی شوشتر
همانطور که قبلا ذکر شد، سازه های آبی شوشتر دارای قسمت های مختلفی است:
سد بند میزان، برج کلاه فرنگی، کانال گرگر، سد پل بند گرگر، منطقه آسیاب های آبی و آبشارها، سد پل بند خدا آفرین، قلعه سالاسل، کانال داریوم، سد پل بند شادروان، سد بند خاک، پل بند پلبند لشکر و سد بند شرابدار
کارون یکی از بزرگترین و مهم ترین رودهای ایران است که قبل از ورود به شوشتر به دو شاخه به نام های گرگر وشطیط تقسیم می شود. گرگر رودخانه ای مصنوعی است که مربوط به زمان اردشیر اول، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی است. سه تونل آب را از رودخانه گرگر به سازه های آبی منتقل می کند. آب ورودی از طریق چندین کانال تقسیم می شود و چرخ آسیاب را می چرخاند و سپس به شکل آبشار به حوض می ریزد.
کاربرد سازه های آبی شوشتر
کاربرد سیستم سازه آبی باستانی شوشتر با چشم انداز شگفت انگیزی که دارد، یکی از شاهکارهای مهندسی عمران در جهان است. ساسانیان از تکنیک‌های باستانی برای تقسیم آب رودخانه‌ها بین بخش‌های مختلف شوشتر و حتی برخی از شهرهای مجاور استفاده می‌کردند که بخشی از آن هنوز پس از قرن‌ها کار می‌کند.
بناهای محوطه باستانی سازه های آبی شوشتر به سه قسمت تقسیم می شوند:
منطقه شرقی: حدود 10 آسیاب در این منطقه وجود دارد. برخی از آنها آسیاب دو برادر داراب خان، حاج مندل، رطاق هستند. هر کدام از این آسیاب ها دو سنگ آسیاب دارند. آب مورد نیاز این آسیاب ها علاوه بر تونل ورودی تامین می شود.
منطقه شمالی: در این منطقه علاوه بر آسیاب های خدایی، رضا گلاب یا پنیرسازی و آسیاب های رضوان، تاسیسات مربوط به نیروگاه مستوفی که در سال 1332 ساخته شده و تلمبه خانه ای که آب شهر را تامین می کرد، وجود دارد.
منطقه غربی: در این منطقه 21 آسیاب وجود دارد که آب مورد نیاز این آسیاب ها از طریق یک تونل سه کوره تامین می شد. راه ورود به منطقه غربی از طریق پلی به نام دوپلون است. آسیاب های این منطقه در دو نوع شیب دار و کوره ای ساخته می شوند. علاوه بر آسیاب ها، یک کارخانه یخ و یک تلمبه خانه نیز وجود دارد.
زیر پله ها در محوطه غربی (این راه پله راه ارتباط بافت قدیم شهر با محوطه غربی بوده است) و روی پشت بام آسیاب به نام لوعلی بنایی با پلان مربع و سقف گنبدی به سبک آتشکده هایی که منسوب به نمازخانه است. در انتهای منطقه ای به نام سیکا قرار دارد. راه ورود به این اتاقک ها توسط پلکانی که در داخل صخره تعبیه شده است فراهم می شود.
آسیاب ها و آبشارهای شوشتر از بی نظیرترین نمونه هایی هستند که در زمان های قدیم برای استفاده بهینه از آب مورد استفاده قرار می گرفته اند. این منطقه مجموعه‌ای از سدها، تونل‌ها، کانال‌ها و آسیاب‌های آبی است که مجموعه‌ای صنعتی-اقتصادی است و بخشی از مجموعه بزرگ سازه‌های آبی شوشتر است که در کتب تاریخی به کرات از آن یاد شده است.
اساس این مجموعه این است که سد گرگر مسیر رودخانه را مسدود می‌کند و سطح آب را بالا می‌برد تا از سه تونل حفر شده در تخته سنگ آب بکشد. سه تونل آب را به مجموعه هدایت می‌کند و به کانال های متعددی تقسیم می‌شود که پس از چرخاندن آسیاب ها، آب در آبشارها به مناطق استخر مانند سرازیر می‌شود.
یکی از بارزترین ویژگی‌های مجموعه آسیاب‌ها و آبشارها نزدیکی آن به بخش تاریخی شهر شوشتر است. این منطقه علاوه بر کاربری های صنعتی، آب مورد نیاز ساکنان را در روزهای کم آبی نیز تامین می کرد.
ویژگی بصری بسیار زیبا و منحصر به فردی که در این مجموعه وجود دارد و جلوه خاصی به آن می بخشد این است که پساب آسیاب ها به صورت آبشارهای مصنوعی زیبا به محوطه های حوض مانند سرازیر می شود که منظره ای چشم نواز و دلنشین ایجاد می کند. تمام این ویژگی ها این بنای بی نظیر تاریخی را به یکی از جاذبه های گردشگری استان خوزستان کرده است.
موقعیت مکانی سیستم آبی تاریخی شوشتر
سازه های آبی تاریخی شوشتر در نزدیکی دیگر محوطه ثبت شده یونسکو در خوزستان، چغازنبیل (حدود 45 کیلومتر) قرار دارد. با رفتن به سازه آبی شوشتر با یک تیر دو نشان زده اید!
در ضلع شرقی شوشتر، میدان 15 خرداد را پیدا کنید. به عنوان نقطه عطف شما در کنار این میدان می توان سازه آبی شوشتر را دید. آرامگاه دانیال، شهر باستانی شوش، آبشار شوی، رودخانه کارون و آبادان از دیگر شهرها و جاذبه های دیدنی خوزستان هستند که می توانید تا زمانی که در خوزستان هستید از آنها دیدن کنید.
برچسب ها: جاذبه های گردشگری, سازه های آبی شوشتر, جاذبه های شوشتر