گنبد جبلیه کرمان
گنبد جبلیه کرمان در قسمت شرقی این استان و در بین دو قبرستان صاحب الزمان و سید حسین واقع شده است و یکی از جاهای دیدنی کرمان بشمار می رود. استان کرمان یکی از استان های کویری ایران زمین می باشد که دارای قدمت تاریخی کهنی می باشد و همین تاریخ کهن سبب گشته تا یادگارهای زیادی را از دل تاریخ درون خود داشته باشد. گنبد جبلیه یکی از این یادگارها و شگفتی های کرمان می باشد که در این مقاله قصد داریم به آن بپردازیم.
گنبد جبلیه کرمان ساختمانی عجیب و تماما از جنس سنگ می باشد که با نام های دیگری همچون گنبد گبری، گنبد گنج و گنبد زیگ نیز شناخته می شود. این بنای سنگی اکنون هیچ حصاری در اطراف خود ندارد و با بازسازی هایی که در سال 1383 هجری شمسی بر روی آن انجام گرفت به موزه سنگ تبدیل گشت. این بنای هشت ضلعی امروزه به یکی از جاذبه های گردشگری کرمان تبدیل گشته است و سالانه میزبان بسیاری از گردشگران و بازدیدکنندگانی می باشد که این استان را به عنوان مقصد سفر خود انتخاب نموده اند.
تاریخچه گنبد جبلیه کرمان
تاریخچه گنبد جبلیه کرمان به درستی مشخص نمی باشد و نظر دقیقی درباره ساخت آن نمی توان داد. عده ای بر این باور هستند که این گنبد در گذشته آتشکده ای بوده است که با توجه به شکل بنا و معماری آن این نظر نمی تواند صحیح باشد. عده ای دیگر اما این بنا را متعلق به دوره پیش از اسلام می دانند و چنین بیان می کنند که کلمه جبلی شکل تحریف شده کلمه گبری می باشد و در نتیجه تبدیل حروف گ به ج به این شکل درآمده است. همچنین معتقد هستند بنابر اینکه به این گنبد، گنبد گبری نیز گفته می شود می توان آن را گنبدی متعلق به دوره پیش از اسلام و از بناهای زرتشتی دانست. اما چیزی که از شواهد و معماری این بنا بر می آید چنان نشان می دهد که این بنایی متعلق به دوران ساسانی بوده و در دوران اوایل اسلام مورد بازسازی قرار گرفته است یا اینکه این بنا در دوران اسلامی به سبک و سیاق معماری ساسانی ساخته شده است. البته این بنا یک بار در دوره ی سلجوقی و به دستور محمد بن الیاس مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است و همچنین به دلیل قرارگیری در کنار یک تپه از گزند بلایای طبیعی در امان بوده و تا به امروز سالم مانده است. این بنا در آذر ماه سال 1316 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و امروزه یکی از جاذبه های دیدنی کرمان بشمار می رود.
معماری گنبد جبلیه کرمان
معماری گنبد جبلیه کرمان تماما از جنس سنگ صورت گرفته است و بر روی آن گنبدی آجری وجود دارد. این بنای سنگی دارای ارتفاع 18 تا 20 متر می باشد که به صورت هشت ضلعی طراحی و اجرا گردیده است و در هشت طرف آن، هشت درب ورودی به عرض 2 متر وجود داشته است که در سالیان گذشته به منظور جلوگیری از تخریب بنا این درگاه ها مسدود گردیده و تنها یک عدد از آن ها جهت عبور و مرور باز می باشد. مصالح به کار رفته در دیوارهای بیرونی از سنگ لاشه با ملات گچ و در قسمت داخلی از ملات آهک می باشد. همچنین نظراتی وجود دارد که می گویند در ساخت گنبد جبلیه کرمان به جای استفاده از آب، از خاکستر، تخم‌مرغ و شیر شتر در ملات آن استفاده شده است و دلیل استحکام بنا را همین امر می‌دانند. البته صحت این مطلب به اثبات و قطعیت نرسیده است. سرپرسی سایکس، باستان شناش و جهانگرد در کتاب هشت سال در ایران خود درباره این بنا چنین می نویسد:
از قبرستان که رد می شوید، یک ساختمان هشت ضلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال بر آن قرار گرفته و قطر داخلی آن ۱۸ فوت (۵.۵ متر) و هر یال آن نیز ۱۸ فوت (۵.۵ متر) و پوشش آن آجری و منتهی الیه آن دایره است. این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه است.
اما در ساختار معماری بنا از چند بخش تشکیل شده است که چنین می توان مورد بررسی انجام داد:
بخش پایینی بنا
بخش پایینی بنا که در واقع همان قسمت هشت ضلعی را شامل می گردد که دارای دیواره های ضخیمی است. در هر ضلع این ساختمان یک طاق نمای بزرگ قوسدار به چشم می خورد که برای کاهش بار بنا در داخل قوس ها، از نُغُول استفاده شده است. نغول ها لوحی تزئینی با شکل مربع یا مستطیل می باشند که در بالای سردرها و حاشیه زیر گنبد به کار می رود. همچنین در طرفین طاق نماها نیز دو نغول قرار گرفته است که نغول پایینی دارای قوس جناغی و نغول بالایی شکلی شبیه به مستطیل را دارا می باشد.
بخش میانی بنا
بخش میانی بنا از بالای قسمت پایینی تا زیر گنبد را شامل می گردد که از دو بخش تشگیل شده است. بخش اول آن به صورت حلقه ای 16 ضلعی اجرا شده و قطری کمتر از قطر اصلی بنا دارد. بخش دوم که بر روی آن قرار دارد دوباره به صورت 8 ضلعی اجرا گردیده است. طاق نماهایی با قوس های تیز نمای این قسمت را تشکیل داده اند که در بالای نورگیرهای متتطیل شکل واقع شده اند. همچنین در وسط اضلاع نیز هشت نورگیر به صورت یک در میان قرار دارد.
گنبد بنا
گنبد بنا به صورت گنبدهای تک پوش و به قطر 12 متر بنا گردیده است. براساس شواهد موجود قرار بوده است که گنبد بنا به صورت دو پوش اجرا گردد که این عدم اجرا دو احتمال را در بر دارد: یا اینکه پوش دوم در گذر زمان تخریب گشته و یا اینکه در حین انجام کار نیمه کاره مانده و ساخته نشده است. این گنبد با استفاده از آجر اجرا گردیده است و ارتفاع ساقه گنبد نیز به 8 متر می رسد.
فضای داخلی بنا
فضای داخلی بنا نیز به صورت ساده و تزئینات کمی می باشد. تزئینات داخلی را در قسمت تبدیل هشت ضلعی به دایره گنبد می توان مشاهده نمود که از طاق نماهای تیزه دار استفاده گردیده است. همچنین قسمت هایی از گنبد دارای تزئینات گچبری بوده است که در طول گذر زمان تخریب گشته است.
موزه سنگ جبلیه کرمان
موزه سنگ جبلیه کرمان پس از بازسازی هایی که در سال 1383 هجری شمسی بر روی ساختمان انجام گرفت در سال 1388 هجری شمسی شروع به فعالیت نمود و به نمایش 100 قطعه سنگ ارزشمند و مهم از دوره های مختلف تاریخی می پردازد. از مهم ترین قطعه سنگ ها و کتیبه های سنگی موجود می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کتیبه مسجد آبدر اشکان که بر روی قطعه سنگی طبیعی باخط کوفی حک شده است و از قدیمی ترین کتیبه های موجود می باشد.
- کوچکترین سنگ قبر کشف شده در سال 1377 هجری شمسی به ابعاد 22 در 26 سانتی متر.
- سنگ قبر مرحوم خواجه اتابک متعلق به دوران سلجوقی.
- سنگ قبر میرزا آقا خان پسر میرزا احمد خان وزیری نویسنده تاریخ کرمان.
- وقف نامه آتشکده روستای قناتغستان کرمان که قدمت آن به سال ۱۲۸۲ هجری قمری باز می گردد.
مسیر دسترسی به گنبد جبلیه کرمان
مسیر دسترسی به گنبد جبلیه کرمان بسیار سر راست می باشد و برای این منظور باید به سمت شرق استان کرمان و کوه های صاحب الزمان حرکت نمایید. این گنبد در یکی از خیابان های معروف کرمان به نام خیابان شهدا واقع شده است که جاذبه های دیگری همچون جنگل پردیسان نیز در این خیابان قرار دارد.
ساعات بازدید از گنبد جبلیه کرمان
ساعات بازدید از گنبد جبلیه کرمان همه روزه به غیر از روزهای تعطیل از ساعت 9 صبح الی 18 بعدازظهر امکان پذیر می باشد. البته این ساعات برای بازدید از محوطه داخلی بنا می باشد. شما در هر ساعت از شبانه روز که به سمت این جاذبه دیدنی حرکت نمایید از فضای بیرونی آن می توانید استفاده نمایید زیرا هیچگونه حصاری و دیواری برای جلوگیری از بازدید شما وجود ندارد. از دیگر جاذبه های دیدنی نزدیک به این بنا نیز می توان موارد زیر را نام برد:
پارک جنگلی پردیسان در فاصله 350 متری
تخت درگاه قلی بیگ در فاصله 2.3 کیلومتری
قلعه دختر کرمان در فاصله ۲.۶ کیلومتری
موزه دیرینه شناسی کرمان در فاصله 2.9 کیلومتری
بازار گنجعلی خان کرمان در فاصله 6 کیلومتری
یخدان مویدی کرمان در فاصله 6 کیلومتری
بازار مسگرهای کرمان در فاصله 6 کیلومتری
ارگ بم کرمان در فاصله 6.6 کیلومتری
سخن پایانی
گنبد جبلیه کرمان یکی دیگر از جاذبه های تاریخی استان کرمان می باشد که با وجود اینکه از تاریخ و دوره ساخت آن اطلاعات دقیقی موجود نمی باشد اما یکی از مهم ترین بناهای این شهر محسوب می گردد که سالانه میزبان گردشگران بسیاری می باشد. در این مقاله سعی داشتیم تا شما را با این ساختمان تاریخی و موزه آن آشنا کنیم و قسمتی دیگر از دیدنی های استان کرمان را به شما معرفی نماییم. از دیگر جاذبه های گردشگری این استان می توان به باغ فتح آباد کرمان (باغ بیگلربیگی)، بازار سردار کرمان، مجموعه ابراهیم خان کرمان، خانه هرندی (باغ موزه هرندی) کرمان، مجموعه گنجعلی خان کرمان و باغ شاهزاده ماهان کرمان اشاره نمود که در مقالات گذشته سایت به هر کدام از جاذبه های ذکر شده پرداخته شده است. امیدواریم که در سفر به این استان تاریخی ایران و گشت و گذار در آن خاطرات خوشی را در ذهن خود حک نمایید.
برچسب ها: جاذبه های گردشگری کرمان, جاذبه های گردشگری ایران, استان کرمان, گنبد جبلیه کرمان