کلیسای سنت استپانوس جلفا
کلیسای سنت استپانوس جلفا یکی از مهم ترین کلیساهای ایران و جهان علی الخصوص برای مسیحیان می باشد که در نزدیکی رود ارس و در منطقه جلفا قرار دارد. کلیسای سنت استپانوس یا سنت استفان بعد از قره کلیسا دومین کلیسای مهم ارامنه می باشد که به نام یکی از حواریون حضرت مسیح که در 26 دسامبر سال 36 میلادی توسط یهودیان در بیت المقدس سنگسار گردید نامگذاری شده است و هر ساله ارامنه بسیاری برای زیارت در این محل به گرد هم می آیند.
این کلیسا در گذشته محل آموزش و تعلیم و تربیت کشیشان و راهبان دین مسیحیت و محل اجتماع فلاسفه، هنرمندان، مورخان و دانشمندان این دین بوده است و از مراکز مهم دینی و فرهنگی ارامنه بشمار می رفته است. همچنین این کلیسا محلی برای گردهم آیی خطاطان، خوش نویسان، تهذیب کاران و نقاشان ارمنی بوده است ازین رو به عنوان یکی از مراکز خوش نویسان این مذهب شهرت پیدا کرده است. کلیسای سنت استپانوس جلفا که در میان کوه های مرزی شهر جلفا و جمهوری آذربایجان واقع شده است به عنوان یک بنای تاریخی و مهم در سال 1341 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران و همچنین در سال 1386 هجری شمسی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسیده است که با قرارگیری در منطقه ای کوهستانی و چشم اندازهایی از طبیعت بی نظیر خود، یکی از مقاصد مهم گردشگری و یکی از جاهای دیدنی آذربایجان شرقی بشمار می رود و هر ساله بازدیدکنندگان زیادی را به سمت خود می کشاند.
سنت استپانوس که بود؟
سنت استپانوس که بود؟ سنت استپانوس یا سنت استفان همانطور که در بالا به آن اشاره شد یکی از حواریون و مبلغان دین حضرت مسیح بوده است که به دلیل اعتراضاتی که نسبت به ظلم و ستم های بزرگان قوم یهود داشته به سنگسار محکوم گردیده است و جزء اولین شهیدان راه دین مسیحیت می باشد. از این رو در نزد مسحیان بویژه مسیحیان گریگوری (مسیحیان پیرو گریگور روشنگر) از ارج و قرب بالایی برخوردار می باشد و کلیساهای زیادی در سراسر جهان به نام این شخص نامگذاری شده اند. همچنین صحنه سنگسار شدن وی در دیوار جنوبی کلیسای سنت استپانوس جلفا نقش بسته شده است.
طبق آیین مسیحیان، آن ها اول تا چهاردهم مرداد ماه را که مصادف با مرگ یکی از حواریون دین مسیحیت به نام تاتائوس می باشد را در محل دفن وی در قره کلیسا گرد هم می آیند و با برپایی جشن و شادی کودکان خود را غسل تعمید می دهند. این گردهم آیی یک مراسم اجتماعی می باشد که کلیه پیروان دین مسیح و سایر ادیان نظیر آشوری ها نیز در آن شرکت دارند و بعد از این مراسمات یک روز را به کلیسای سنت استپانوس جلفا رفته و به زیارت و مناسک خاص خود در این کلیسا می پردازند.
تاریخچه کلیسای سنت استپانوس
تاریخچه کلیسای سنت استپانوس و زمان ساخت آن روایت های متفاوتی را در بر دارد و اطلاعی دقیقی از زمان ساخت آن در دسترس نمی باشد. اما قدیمی ترین اسناد و مدارکی که مربوط به این کلیسا می باشد به سال 649 میلادی باز می گردد. عده ای بر این نظر هستند که تاریخ ساخت این کلیسا به اوایل دین مسیحیت باز می گردد. همچنین در ساحل شمالی رود ارس کلیسایی با همین شکل و شمایل و قرینه کلیسای سنت استپانوس جلفا وجود دارد که همین قرینگی این احتمال را بوجود می آورد که در زمان ساخت آن ها یک قدرت بر هر دو طرف رود ارس حکومت داشته است. سبک معماری و تزئینات و مصالح ساخت بنا نشان از ساخت آن در بین قرن های چهارم و ششم هجری قمری می باشد. همانطور که اشاره شد این کلیسا در طول تاریخ محلی برای گردهم آیی هنرمندان و پرداختن به هنرهایی همچون نقاشی، خوشنویسی، موسیقی و تذهیب و ... بوده است و تنها برای انجام فرایض دینی و مذهبی استفاده نمی شده است و امروزه نیز به یکی از جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی تبدیل گشته است.
کلیسای سنت استپانوس جلفا در طول تاریخ چندین مرتبه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است . در سال های 1053 تا 1066 هجری قمری خلیفه اعظم، هاکوپ جوقاتیسی این بنا را مرمت نمود و در دوره صفویه نیز مجددا مورد بازسازی قرار گرفت. در دوره قاجار و در سال 1245 هجری قمری به دستور عباس میرزا که در آن زمان ولیعهد قاجار بود، روستایی در دره شام خریداری شد و وقف کلیسا گردید که کتیبه ای از این واقعه به خط نستعلیق در کلیسا نصف شده است. در دوران معاصر و سال 1384 هجری شمسی در حین مرمت بنا، بقایای چند اسخوان به همراه چند تکه تخته چوبی، چند تکه پارچه، تکه ای موم، دانه های کندر و گل اخرا پیدا شد که اسقف اعظم ارامنه تهران و شمال ایران بر این باور می باشند که این بقایا مربوط به جسد حضرت یحیی است.
معماری کلیسای سنت استپانوس
معماری کلیسای سنت استپانوس تلفیقی از معماری اورارتویی، رومی و اشکانی می باشد که از بنایی استوانه ای شکل با گنبد مخروطی و دیوارهایی از سنگ تراشیده شده و تعداد هفت برج نگهبانی تشکیل شده است. کلیسا دارای دو درب ورودی غربی و جنوبی می باشد که در بالای درب ورودی غربی بالکنی برای سرود خوانی گروه کر وجود دارد. در پایه ها و طاق جناغی این دروازه حجاری ها و تراش های سنگی ظریفی بکار رفته است و در پیشانی طاق آن نیز نقش برجسته ای از شمایل حضرت مریم و کودکی عیسی مسیح به چشم می خورد. کلیسای سنت استپانوس جلفا در میان دژی مستحکم بنا گردیده است که ارامنه مجموعه بناهایی را که در این گونه دژها احداث گردیده وانگ یا دیر می نامند و محل قرارگیری کلیسا نیز به قزل وانگ یا صومعه سرخ مشهور می باشد. همچنین به دلیل متروکه بودن این محل در میان محلی ها، خرابا کلیسا نامیده می شود. بر روی قسمت های بیرونی دیواره کلیسا نقش برجسته های متعددی از جمله سنگسار شدن سنت استپانوس در ضلع شرقی و به صلیب کشیده شدن و عروج حضرت مسیح در ضلع غربی به چشم می خورد.
بخش های مختلف کلیسای سنت استپانوس
گنبد
گنبد کلیسای سنت استپانوس اولین عنصری می باشد که پس از ورود نگاه شما را به خود جلب می نماید. این گنبد 16 ضلعی از تزئینات طرح های هندسی و اسلیمی به زیبایی تمام برخوردار می باشد و هر ضلع آن از ترکیب سه ستون ظریف بنا گردیده است و در بین این اضلاع بصورت یکی در میان پنجره هایی تعبیه شده است که نور را به صحن اصلی کلیسا می رساند.
صحن اصلی کلیسا
صحن اصلی کلیسا که به صورت صلیبی است و از سه قسمت تشکیل شده است:
- ایوان که بر روی دو ستون و دو نیم ستون برپا گردیده است.
- نمازخانه که در قسمت پشت ایوان و در زیر گنبد بنا قرار دارد.
- محراب که در قسمت شرقی نمازخانه قرار گرفته و 96 سانتی متر از کف سالن بالا تر می باشد.
در تمام صحن کلیسا نقاشی ها و طرح های زیبای گل و بوته و مقرنس کاری ها را می توان مشاهده نمود که اوج زیبایی صحن را می توان در همین نقاشی های رنگی که بر روی دیوارهای داخلی صحن حک شده اند مشاهده نمود. همچنین نقش برجسته حواریون و فرشتگان و قدسین از جذاب ترین بخش های صحن می باشد.
برج ناقوس
برج ناقوس در بخش جنوبی کلیسا به صورت دو طبقه می باشد و بر روی 4 ستون از جنس سنگ سرخ بنا گردیده است و طبقه دوم نیز بر روی 8 ستون کوچکتر منشوری قرار دارد که گنبدی هرمی شکل بر روی آن استوار است و در نوک گنبد آن صلیبی فلزی وجود دارد. همچنین در بین 4 ستون برج طاق هایی وجود دارد که با نقوش برجسته فرشته، ترنج، ستاره، صلیب و گل هشت پر تزئین گردیده است. در برج ناقوس مقبره تعدادی از بزرگان دین مسیحیت قرار دارد و بر روی دیواره های بنا تصاویری برجسته از حضرت مسیح و مریم مقدس خود نمایی می کند.
اجاق دانیال
اجاق دانیال که تالاری چسبیده به دیواره شمالی کلیسا می باشد و ابعادی در حدود 6 متر عرض و 20 متر طول را دارا می باشد و از سه بخش تشکیل شده است:
- اجاق دانیال قسمتی است که با دیوار از تالار جدا شده و به نام یکی از قدیسین قرن پنجم میلادی نامیده می شود.
- تالار اجتماعات مجموعه که در قسمت میانی قرار گرفته است.
- محل غسل تعمید که در قسمت شرقی تالار واقع شده است که میز سنگی و محل غسل در این مکان قرار دارد.
دسترسی به کلیسای سنت استپانوس
دسترسی به کلیسای سنت استپانوس از جاده تبریز به جلفا امکان پذیر می باشد. با استفاده از این مسیر وارد جاده بازرگان به بیله سوار شده و با استفاده از تابلوهای رهنما به آسانی می توانید به کلیسا برسید. کلیسا در فاصله 15 کیلومتری از شمال غرب شهر جلفا قرار دارد که از محل پارک ماشین نیاز به چند دقیقه پیاده روی می باشد تا به یکی از جاهای دیدنی آذربایجان شرقی برسید. از مکان های نزدیک به این جاذبه دیدنی می توان کلیسای چوپان جلفا اشاره نمود که در فاصله 11.4 کیلومتری این جاذبه قرار دارد.
ساعات بازدید از کلیسای سنت استپانوس
ساعات بازدید از کلیسا در نیمه ابتدایی سال همه روزه از ساعت 8 صبح الی 19 بعدازظهر و در نیمه دوم سال همه روزه از ساعت 8 صبح الی 17 بعدازظهر امکان پذیر می باشد. بهترین زمان سفر به این منطقه از اقلیم ایران زمین به دلیل کوهستانی بودن منطقه فصول گرم تر سال بویژه بهار و تابستان می باشد که نزدیکی به رود ارس و پوشش گیاهی این منطقه در این فصول بر جذابیت سفر می افزاید. در بخش های دیگر این کلیسا نیز می توان از موزه آن دیدن نمود که از دو بخش اصلی و جنبی تشگیل شده است. در بخش اصلی می توان از آثا برجای مانده مانند کتیبه ها و مکاتبات تاریخی کلیسا دیدن نمود و در بخش جنبی نیز ماکت های سنگی و تصاویری از کلیساهای تاریخی ارامنه ایران موجود می باشد که در معرض نمایش برای بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
سخن پایانی
کلیسای سنت استپانوس جلفا یکی از جاهای دیدنی جلفای تبریز می باشد که از اهمیت بالایی برای مسیحیان عزیز و پیروان این دین برخوردار می باشد که در سفر به این استان حتما باید از آن دیدن کرد. همچنین در پایان بازدید می توان از مراکز خرید این شهر مرزی دیدن کرد و از سوغاتی ها و صنایع دستی این خطه از سرزمین ایران لذت برد و با آداب و رسوم و فرهنگ غنی مردمان این دیار آشنا شد. در این مقاله سعی کردیم تا به توصیف زیبایی ها و تاریخ کلیسای سنت استپانوس بپردازیم. از دیگر جاذبه های استان آذربایجان شرقی می توان به آبشار آسیاب خرابه تبریز، کاخ شهرداری تبریز، خانه مشروطه تبریز، گنبد کبود مراغه، موزه آذربایجان تبریز، کوه های آلاداغ لار تبریز، جنگل های ارسباران آذربایجان شرقی، کلیسای چوپان جلفا و ائل گلی تبریز اشاره نمود که در مقالات گذشته سایت به توضیح هر کدام از جاذبه های فوق پرداخته شده است.
برچسب ها: جاذبه های گردشگری تبریز, استان آذربایجان شرقی, جاذبه های گردشگری ایران, کلیسای سنت استپانوس جلفا